داستان سرایی بین رسانه ای سریال تلوزیونی

 لاست در دهه گذشته یك سریال محبوب و پر بیننده خوانده شده است. آغاز تولید این سریال به سال 2004 میالدی باز می گردد و در ایران هم از طریق نمایش خانگی اقبال بسیار زیادی را کسب نموده است. در کنار داستان اصلی، تولیدات مرتبط با این سریال هر یك راوی بخشی از فضای بزرگ داستان الست بوده و بدون درنظر گرفتن آنها نمی توان به درک درستی از این اثر رسید. این تولیدات شامل کتاب مصور، رمان، بازی های کامپیوتری و تولیدات کوتاه ویدئویی هستند که فضای کلی داستان را تشکیل داده و در واقع با کنار هم گذاشتن این قطعات پازل است که بیننده و یا به عبارت بهتر دنبال کننده، بخش های مختلف فضای داستان را کشف می کند و می آموزد. این تکنیك را به زبان انگلیسی ترنسمدیا و در زبان فارسی داستان سرایی بین رسانه ای خوانده اند. منظور آن است که یك داستان واحد در قالب مدیوم های مختلف از قبیل مدیای سنتی )تلوزیون، کتاب و...( و یا پالتفرم های مدیای جدید ) یوتیوب، وبالگ، بازی کامپیوتری و ...( پخش شده وتوسعه می یابد. این مقاله درصدد آن است که از طریق معرفی و بررسی نمونه های متنوع داستان سرایی بین 1 رسانه ای storytelling Transmedia این تکنیك رسانه ای را بیشتر معرفی نماید و امیدوار است از این طریق توجه آکادمیك بیشتری را به ترنسمدیا معطوف نماید. تعریف ترنسمدیا از دیدگاه هنری جنکینز نام هنری جنکینز، پژوهشگر آمریکایی دانشگاه ام آی تی با مفهوم ترنسمدیا گره خورده است. او یکی از نخستین نویسندگانی هست که ترنسمدیا را بصورت علمی و عملی توضیح و گسترش داده است. " ترنسمدیا نشان دهنده یك فرایند است که در آن عناصر جدایی ناپذیر یك داستان بصورت سیستماتیك در کانال های متعدد، به منظور ایجاد یك تجربه سرگرمی یکپارچه و هماهنگ پراکنده شده است. در حالت ایده آل، هر رسانه بصورت منحصر به فرد به آشکار شدن داستان 2 کمك می کند." 1 از این پس در این مقاله نام واحد ترنسمدیا برای داستان سرایی بین رسانه ای استفاده می شود.  

جنکینز در توضیحات کامل تری در خصوص ترنسمدیا می افزاید: بیشتر محصوالت مرتبط با ترنسمدیا یکی از کارکرد های زیر را دارا هستند: - سابقه و زمینه داستان را نشان می دهند - نقشه جهانی که داستان در آن بوقوع می پیوندد را آشکار می سازند - دیدگاه شخصیت ها را در تعامل با دیگران و یا در فضای داستانی نشان می دهند - تعامل مخاطب با داستان را عمیق تر می سازند 3 بررسی یك نمونه: Skies Falling مجموعه تلویزیونی فوق یك درام علمی تخیلی )آخر زمانی( و تولید 2011-2015 در 5 فصل است. استیون اسپیلبرگ مدیر اجرایی تولید آن است و با سرمایه گذاری برادران وارنر ساخته شده. داستان این سریال روایت اشغال کره زمین توسط موجوداتی از کره های دیگر است که قصد دارند عالوه بر تصاحب منابع زمین ، کودکان و نوجوانان را ربوده و با نصب یك نوع پارازیت بیولوژیکی روی ستون فقرات، آنها را تبدیل به موجوداتی مانند برده، نمایند. در این داستان گروهی از زمینی ها با تشکیل یك گروه چریکی به مقاومت بر می خیزند که شخصیت های آن نقش اصلی داستان را به عهده دارند. مطابق داستان و از ابتدای سریال ، فرزند دوم شخصیت اصلی توسط موجودات فضایی ربوده شده است و بخش های بسیاری از داستان به نجات او و نوجوانان دیگر و رهاندن آنها از پارازیت بیولوژیکی اختصاص دارد . اما در روایت سریال اشاره ای به چگونگی ربوده شدن این نوجوان نمی شود، در عوض طراحان داستان ، با استفاده از تکنیك ترنسمدیا یك محصول جانبی ایجاد کرده اند. این محصول جانبی یك کتاب مصور است که حدودا یك سال پس از آغاز نمایش این سریال منتشر شده و به روایت چگونگی ربوده شدن پسر نوجوان و همچنین سازماندهی گروه های مقاومت چریکی در برابر بیگانگان فضایی می پردازد .در واقع این داستان در حاشیه داستان اصلی سریال شکل گرفته و از 3 Henry Jenkins, “Transmedia 202: Further Reflections,” 2011, http://henryjenkins.org/2011/08/defining_transmedia_further_re.html. 3 طریق رسانه ی دیگری ) کتاب مصور( بخشی از داستان بزرگتر را روایت می کند و به این ترتیب یك محصول موفق ترنسمدیا را شکل می دهد. نمونه های دیگری از ترنسمدیا ترنسمدیا به عنوان یك تکنیك موفق برای گسترش داستان به شیوه های خالقانه ای تولید و اجرا می شود. برای آشنایی مخاطب در بخش پیش رو به چند نمونه اشاره می شود: سریال پلیسی کاستل در این سریال یك نویسنده کتاب های جنایی بنام ریچارد کاستل با یك بازرس پلیس همراه شده و مشترکا به گشودن گره از پرونده های قتل و جنایت مشغولند. انگیزه کاستل این است که برای کتاب های رمان خویش الهام بگیرد. او در سریال در حال نوشتن یك رمان پلیسی بنام "موج 4 گرما" است که این کتاب واقعا به چاپ رسیده و نام نویسنده آن ریچارد کاستل ذکر شده است. The Blair Witch Project یك فیلم سینمایی آمریکایی است که به داستان ناپدید شدن چند دانشجوی جوان در جنگلی که گفته می شود قبال محل اقامت جادوگران بوده می پردازد. در داستان آمده که این دانشجویان قصد ساخت یك فیلم مستند درمورد جادوگران را داشته اند. تولیدکنندگان یکسال پیش از تولید فیلم، وبسایتی را ساختند که در آن بصورت کامال حرفه ای و مستند – البته صرفا برای 5 ترسیم داستان – به موضوع ناپدید شدن این جوانان پرداخته و اسناد و مدارکی در مورد این ماجرا منتشر کرده اند. ناگفته پیداست که همه این ها صرفا نوعی تکنیك خالقانه ترنسمدیا بوده است. The Lizzie Bennet Diaries بر اساس داستان غرور و تعصب رمان مشهوری اثر جین آستن، نویسنده انگلیسی تولید شده و به تماشا گذارده شد. در این سریال قهرمانان اصلی، بنام کاراکتر خودشان در سریال و همانند سك شخصیت واقعی، در شبکه های اجتماعی مختلف )فیسبوک، توئیتر، تامبلر، پینترست( اکانت داشته و با مخاطب به تعامل می پرداختند. آنها از این طریق وجه های مختلف هر شخصیت را توسعه داده و به تبع فضای داستان را گسترده تر می سازند. 4 ISBN 978-1-4013-2382-0 5 http://www.blairwitch.com/project/main.html 4 الست، ترنسمدیا: کتاب و بازی کامپیوتری سریال موفق الست که در ابتدای این مقاله ذکر شد محصوالت موفق بسیاری را با کمك تکنیك ترنسمدیا تولید کرده که اختصارا به آنها اشاره می شود: کتاب: کتاب خاطرات سرنشینان هواپیما که به زندگی آنان پیش از سقوط هواپیما می پردازد. بازی کامپیوتری: بازی الست تنها یك کپی بی ارزش از فضای داستان نیست بلکه عالوه بر بازسازی کاراکترها و گسترش شخصیت آنها، کاراکتر های جدیدی هم ایجاد نموده است. کتاب مصور: بررسی سابقه داستان در جزیره محل سقوط هواپیما یکی از مهمترین ویژگی های ترنس مدیا - روایت داستان ، بسط و گسترش یك روایت از طریق فعالیت کاربران و عالقمندان است . از نظر جنکینز مخاطب خود می تواند به داستان سرایی تبدیل شود که در ساختن بخشی از داستان ، روایت آن و یافتن و بازگو کردن بخش های یك داستان نقش دارد. جنکینز مخاطب را ) شکارچی و جمع آوری کننده( معرفی می کند .) این واژه ها به نقش انسان ها در جوامع ابتدایی اشاره می کند (.در واقع می توان گفت با در نظر گرفتن مفهوم )فرهنگ همکاری ( مخاطب و بیننده از نقش منفعل خود خارج شده و فعاالنه به تولید و گسترش روایت می پردازد. یك مثال گویا در این زمینه وب سایت های دایرت المعارف شکلی است که حول فضای داستانی اکثر سریال های مطرح دنیا و توسط عالقمندان به این سریال ها، نه کمپانی تولید کننده، بوجود آمده است. بطور مثال در خصوص سریال های الست، فیلمهای ماتریکس، جنگ ستارگان و... سایت های متنوعی توسط عالقمندان ایجاد شده که بصورت فوروم باز اداره شده و به مخاطب - عالقمند فرصت میدهد تا نظر خود را در مورد فضای داستان ، شخصیت ها، وقایع احتمالی داستان و .... ابراز کند. این فرایند دو ویژگی اصلی دارد: 5 ۱- مخاطبان - عالقمندان به یکدیگر کمك می کنند تا درک جمعی و فردی از روایت داستان آسان تر شود ۲- نویسندگان داستان خود را در معرض نقد مستمر مخاطب - هوادار قرار می دهند باید به این نکته توجه کرد که این گونه وب سایت ها با استفاده از گوگل ادسنز ودیگر شیوه های کسب درامد اینترنتی )بخشی از( هزینه های گردانندگان خود راتامین کنند، حتا گفته شده است برای بسیاری از گردانندگان، این گونه وب سایت ها یك شغل محسوب می شود. موضوعی که پرداختن به آن در این مطلب نمی گنجد. Adaptation این واژه در مطلبی که مطالعه می فرمایید بصورت تبدیل داستان )روایت( از یك مدیا به مدیای دیگر تعریف شده و اختصارا تبدیل نامیده می شود. به اعتقاد جنکینز ترنسمدیا عبارت است از روایت بخش های مختلفی از یك داستان واحد در رسانه های متفاوت، به نحوی که هر رسانه نقش موثر و منحصربه فردی درتولید، توسعه و شناساندن جهان داستان داشته باشد. مطابق این تعریف بخش های متفاوتی از یك داستان از کانال های متفاوت ) کتاب، کتاب مصور، فیلم، سریال، بازیکامپیوتری، کلیپ ویدیویی و...( روایت می شود و به اینگونه جهان داستان بزرگتر می شود. بنظر جنکینز محصوالت ترنسمدیا، با تبدیل داستان از یك رسانه به رسانه دیگر کامال متفاوت است . عالوه بر جنکینز تقریبا همه کسانی که بصورت علمی به موضوع ترنسمدیا پرداخته اند، آن را متفاوت از تبدیل می دانند و بر این تفاوت تاکید دارند. طبق این نظر تبدیل کتاب هری پاتر یاداستان هابیت به فیلم سینمایی، یك محصول ترنسمدیا ایجاد نمی کند. بلکه مثال فیلم کوتاه نقشه جهان در داستان هابیت )تهیه شده برای نمایش در یوتیوب( است که یك محصول ترنسمدیای موفق ایجاد کرده. نمونه اول، تبدیل کتاب به فیلم اگرچه تبدیل داستان از یك مدیا به مدیای دیگر را نشان می دهد اما طبق نظر جنکینز و دیگران نقشی در گسترش جهان داستانی ندارد. در مبحث آکادمیك عقیده کلی بر این است که محصول ترنسمدیا باید به داستان اصلی وابسته بوده و آن را کامل کند. بر این اساس بسیاری از محصوالت جانبی که صرفا بر اساس ارتباط با یك 6 داستان مادر تولید شده و الزاما آن را کامل تر نمی کنند یا بسط نمی دهند، ترنسمدیا خوانده نمی شوند. پس درواقع می توان نتیجه گرفت که ترنسمدیا در این چارچوب عبارت است از توسعه فضای داستان و پخش کردن بخش های متفاوت آن در قالب های متفاوت از قبیل فیلم، فیلم کوتاه، سریال، کتاب، کتاب مصور بازی کامپیوتری و حتا وبسایت . اما در این میان ترنسمدیا چه فوایدی در بر دارد؟ ترنسمدیا یك تکنیك سودرسان و خالقانه برای خلق فضا و جهان داستانی جدید است که می تواند هم به مخاطب و هم به خالق اثر سود برساند. مخاطب عالقمند با استفاده از این تکنیك سرگرم کننده در فضای داستان غرق شده و به کشف آن می پردازد. تولید کننده هم با ایجاد نقاط ورود جدید به داستان برای عالقمندان به مدیوم های متفاوت، فروش محصول خود را افزایش می دهد. سخن پایانی این مطلب تالشی برای معرفی ترنسمدیا )داستان سرایی بین رسانه ای( به زبان فارسی و بر اساس بررسی چند نمونه عملی بود. نگارنده امیدوار است که این مطلب به ایجاد فضای بحث و بررسی بیشتر ترنسمدیا به زبان فارسی کمك کرده و زمینه بومی شدن این تکنیك رسانه ای را بر اساس قابلیت ها و امکانات موجود در ایران فراهم کند.

آرش صامتی دانشگاه اوترخت - هلند